Κοντεύει Πάσχα και οι λαϊκές παραδόσεις και τα έθιμα συνδέονται με το εορταστικό τραπέζι της Λαμπρής έχουν την τιμητική τους σε όλη την ελληνική επικράτεια όπου πυρετωδώς ετοιμαζόμαστε για την Ανάσταση.
Τα κόκκινα αυγά είναι μία από τις λαϊκές αυτές παραδόσεις. Η διαδικασία της βαφής τους, ώστε την ημέρα της Ανάστασης να βρίσκονται στο πασχαλινό τραπέζι, είναι ένα από τα παλαιότερα έθιμα του Πάσχα που κρατούν ως σήμερα – ακόμη κι αν έχουν «εμπλουτιστεί» με τρόπους νέους, περισσότερο ή λιγότερο δημιουργικούς ή καταναλωτικούς.
Τα κόκκινα αυγά του Πάσχα
Ετσι, τα κόκκινα πασχαλινά αυγά, σήμερα, μπορεί να είναι εκτός από κόκκινα και κίτρινα, μπλε ή θαλασσιά. Ομως η διαφοροποίηση ως προς το χρώμα της βαφής τους δεν έχει καμία αναφορά ή συμβολισμό, σε αντίθεση με το κόκκινο χρώμα που σύμφωνα με την παράδοση συμβολίζει το αίμα του Χριστού που χύθηκε κατά τη Σταύρωσή Του, τη Μεγάλη Πέμπτη. Αυτός είναι και ο λόγος άλλωστε που τα πασχαλινά αυγά, κατά το έθιμο τουλάχιστον, βάφονται τη Μεγάλη Πέμπτη.
Τα μοναδικά «Περδίκια» Γρεβενών και Βοΐου Κοζάνης
φωτογραφία grevenamedia,gr
Οι διαφοροποιήσεις στο βάψιμο των πασχαλινών αυγών δε σχετίζονται μόνο με τις μέρες μας και τον καταναλωτισμό που τις χαρακτηρίζει. Ιδιαιτερότητες στο έθιμο συναντά κανείς και στο παρελθόν όπου η διαφορά στο βάψιμο τους δεν είναι το χρώμα αλλά ο τρόπος. Ο λόγος για τα «Περδίκια», τα κόκκινα πασχαλινά αυγά που γίνονται με έναν μοναδικό, ξεχωριστό τρόπο βαφής και χαρακτηρίζουν τις περιοχές των Γρεβενών και του Βοΐου Κοζάνης. Πρόκειται για ένα πολύ παλιό έθιμο τα ίχνη του οποίου χάνονται στο παρελθόν, ωστόσο εξακολουθεί να επιβιώνει στις ημέρες μας.
Περδίκια, μικρά κομψοτεχνήματα λαϊκής τέχνης μοναδικής τεχνοτροπίας
Τα «περδίκια» δεν είναι απλά τα κόκκινα πασχαλινά αυγά των δύο αυτών περιοχών, είναι μια μοναδική τεχνοτροπία που αποτελεί μέρος της πολιτισμικής μας ταυτότητας και κληρονομιάς.
Λαϊκή τέχνη με μελισσοκέρι
Η τεχνική και τα σχέδια για τις «Περδίκες» είναι μορφή λαϊκής τέχνης που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά. Τα σχέδια που κοσμούν τα κόκκινα αυτά πασχαλινά αυγά είναι «κεντημένα» με μελισσοκέρι και το θέμα τους είναι εμπνευσμένο κυρίως από τη φύση αλλά και τη ζωή στην ύπαιθρο και αποδίδεται σε σχήματα γεωμετρικά ή συμμετρικά σε κάθε περίπτωση μοναδικά. Οσο και αν μοιάζουν μεταξύ τους, κανένα δεν είναι ίδιο με το άλλο, ακόμη και αν προέρχονται από το ίδιο χέρι, ενώ το κάθε ένα από αυτά φέρει το μεράκι και τη φαντασία της γυναίκας που το δημιούργησε.
Το κοντύλι και οι «Περδίκες»
Το μυστικό για την τέχνη της «Περδίκας» είναι το κοντύλι. Πρόκειται για ένα χειροποίητο εργαλείο, μια αυτοσχέδια κατασκευή από ένα μικρό κομμάτι ξύλο, συνηθέστερα κληματόβεργα. Στην άκρη του ξύλου αυτού, ανοίγεται μία τρύπα και μέσα της τοποθετείται ένα μικρό μεταλλικό χωνί από λεπτό φύλλο χαλκού. Ο χαλκός είναι το κατάλληλο υλικό που διατηρεί τη θερμοκρασία που είναι απαραίτητη για τη ρευστοποίηση του κεριού, ενώ η μύτη του χάλκινου χωνιού γίνεται η γραφίδα με την οποία θα αποτυπωθεί το σχέδιο πάνω στα αυγά. Η τεχνογνωσία από μόνη της δεν αρκεί. Απαραίτητο επόμενο στάδιο είναι η έμπνευση για τη δημιουργία των σχεδίων. Τελευταίο και κοινό στάδιο, η τοποθέτηση των αβγών μέσα σε κόκκινη μπογιά στην οποία και θα βράσουν.
Το κοντύλι στο πέρασμα του χρόνου
Η Αγνή Κονδύλη-Βατιάνη από την Εράτυρα Κοζάνης, η οποία ασχολήθηκε με τη διάδοση της παραδοσιακής αυτής τέχνης μιλά για την ομορφιά της στο τοπικό μέσο της Κοζάνης, «Ο Χρόνος»: «Παλιά το κονδύλι γινόταν πάλι με κληματόβεργα, αλλά η μύτη του ήταν από τη μύτη των κορδονιών των παπουτσιών που ήταν μεταλλικό. Στην πορεία του χρόνου επειδή τα κορδόνια τα κατασκεύαζαν με πλαστικό δεν μπορούσαν να κάνουν κονδύλια και εξαφανίστηκε σαν εργαλείο. Δεν υπήρχε το εργαλείο και δεν μπορούσαν να κάνουν και τις «περδίκες».
Πότε οι «Περδίκες» βάφονται μπλε σκούρες
Φωτογραφία από το ypaithros.gr
Τα «Περδίκια» είναι πάντα κόκκινα πασχαλινά αυγά. Στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδος όταν ένα σπίτι έχει πένθος – αν τηρεί τις λαϊκές παραδόσεις του παρελθόντος – δε θα βάψει πασχαλινά αυγά. Στα Γρεβενά και την Κοζάνη θα σχεδιάζουν και θα βάψουν τις «Περδίκες» τους αλλά σε αυτήν την περίπτωση το χρώμα τους αντί κόκκινο θα είναι μπλε σκούρο, σε ένδειξη του πένθους του σπιτιού που τα φιλοτεχνεί.
Η πρόλευση της ονομασίας «Περδίκα»
Σύμφωνα με αναφορές από γυναίκες που σχεδιάζουν Περδίκες το όνομα των κόκκινων αυτών πασχαλινών αυγών έχει να κάνει με την ομορφιά τους. Τα κόκκινα αυτά κομψοτεχνήματα είναι ωραία σαν πέρδικες, λένε γυναίκες που χρόνια τώρα αναβιώνουν το έθιμο. «Πέρδικα λέμε μια όμορφη κοπέλα, μία όμορφη γυναίκα, την όμορφη νύφη», εξ αυτού και το «Περδίκα» για το όμορφο, ξεχωριστό, κόκκινο πασχαλινό αυγό Γρεβενών – Κοζάνης.
Πολιτισμική κληρονομιά
Το έθιμο αυτό και η ανάδειξη της τεχνικής του στολίσματος της «Περδίκας» αποτελεί μέρος της πολιτισμικής κληρονομιάς των περιοχών αυτών και παρότι μοναδικό έθιμο είχε ατονήσει σε πολύ μεγάλο βαθμό, έτεινε να εκλείψει έως ότου η δράση συγκεκριμένων προσώπων και πολιτιστικών συλλόγων κατάφερε την αναβίωσή του, τη γνωστοποίησή του και τη διαιώνισή του στις επόμενες γενιές.
«Η κόκκινη Πέφτη»
Η Μεγάλη Πέμπτη ή Κόκκινη Πέμπτη (Πέφτη) είναι η κατ’ εξοχήν ημέρα της προετοιμασίας για την Ανάσταση, αναφέρει στο ΒΗΜΑ η Δρ Αικατερίνη Πολυμέρου – Καμηλάκη, τέως Διευθύντρια, Ομότιμη Ερευνήτρια του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών.
Τα κόκκινα αυγά ως φυλακτό
«Από το πρωί βάφουν τα αβγά, βάζουν το πρώτο αβγό-παλαιότερα πρόσεχαν να είναι μαύρης κότας- στο εικονοστάσι και πετούν το παλιό στο ποτάμι ή το κρατούσαν παλαιότερα επτά χρόνια για να γίνει ο κρόκος του σαν κεχριμπάρι, φυλαχτό για τις έγκυες γυναίκες (κρατητήρα). Με το αβγό σταυρώνουν τα παιδιά όταν είναι άρρωστα. Και ο αριθμός των αβγών που θα βάψουν είναι ορισμένος, το δοχείο πρέπει να είναι καινούργιο και το νερό με τη μπογιά δεν χύνεται ούτε το βγάζουν από το σπίτι.
Τα «ευαγγελισμένα» αυγά
«Ιδιαίτερη δύναμη έχουν τα «ευαγγελισμένα» αβγά, αυτά δηλαδή που έχουν μεταφερθεί στην εκκλησία και έχουν παραμείνει κάτω από την Αγία Τράπεζα μέχρι την Ανάσταση».
Κόκκινα αυγά για καλή σοδειά
«Τα τσόφλια από τα ευαγγελισμένα αβγά τα έβαζαν στον κήπο στις ρίζες των δένδρων για να “πιάσουν όλοι οι καρποί”. Το πρώτο αβγό που θα βάψουν το έβαζαν παλαιότερα στην πρώτη αυλακιά, όταν άρχιζαν να σπέρνουν για να είναι καθαρό το σιτάρι σαν το αβγό, αλλά και για να βλαστήσει ο σπόρος».
Κόκκινα πασχαλινά αυγά και παράδοση
Περδίκες. Φωτογραφία Καίτης Καμηλάκη
Η παράδοση της Καστοριάς αναφέρει για τα κόκκινα αυγά του Πάσχα τα εξής: «Όταν αναστήθηκεν ο Χριστός, τό ’παν σε μιά χω-ρική κι αυτή δεν πίστεψε και είπεν: Όταν τ’ αβγά γίνουν κόκκινα, τότε θ’ αναστηθή και ο Χριστός. Και αυτά κοκκίνησαν. Και από τότε τα βάφουν κόκ-κινα»
«Άλλη εξήγηση είναι ότι βάφονται κόκκινα για το αίμα του Χριστού ή για τη χαρά της Αναστάσεως και αποτροπή του κακού. Για τον ίδιο λόγο αναρτούν στα παράθυρα και τα μπαλκόνια κόκκινα υφάσματα».
Το έθιμο του κόκκινου υφάσματος πραγματοποιείται και σήμερα, ανήμερα Μεγάλης Πέμπτης σε περιοχές των Σερρών, της Καστοριάς και του Ανατολικού Ζαγορίου. Την ίδια ημέρα το πρωί οι πιστοί πηγαίνουν στην εκκλησία σιτάρι για τους πεθαμένους και στο τέλος της θείας λειτουργίας, κοινωνούν.
Η βαφή των πασχαλινών αυγών
Περδίκες, φωτογραφία Καίτη Καμηλάκη
Όπως αναφέρει η κυρία Καμηλάκη, «τα αβγά τα έβαφαν με μπακάμι, με ριζάρι, φύλλα από κρεμμύδια κλπ. Σήμερα με μπογιές του εμπορίου και ξίδι. Τα κεντούν με φύλλα (τριφύλλι, φτέρα κ.ά.), και κάνουν τις πέρδικες ή περδίκες, με κρεμμυδόφυλλα, ζυμάρι, λειωμένο κερί κλπ.
